Γκασταρμπάιτερ,
η οδυνηρή φυγή, της Έλενας Αρτζανίδου
Γκασταρμπάιτερ... Η λέξη ηχεί βαριά στις αισθήσεις μας. Μας τυλίγει μέσα στην ψύχρα της αναγκάζοντάς μας να φέρουμε στο νου μας δυσάρεστα αισθήματα και εικόνες ανθρώπων που χωρίζουν, παιδιών που βλέπουν το τρένο με τους γονείς να ξεμακραίνει και εκείνα πιασμένα απ’ το χέρι της γιαγιάς να προσπαθούν να κρατηθούν και να τραφούν από μια μνήμη τρυφερότητας ξενιτεμένη, δεμάτων με αγάπη, χρήματα και πράγματα που προσπαθούν να αντισταθμίσουν την εξ αποστάσεως αγάπη των ξεριζω-μένων.
Όχι, δεν πρόκειται για μια μελό ιστορία, από εκείνους του Νίκου Ξανθόπουλου με το βαρύ συναίσθημα που σήμερα δεν μας συγκινούν, επειδή ξεχάσαμε να νιώθουμε, να συναισθανόμαστε και να συμπονάμε, κλεισμένοι καθένας στο πολυτελές καβούκι του. Το βιβλίο της Έλενας Αρτζανίδου είναι μια αληθινή ιστορία, όπως αναφέρεται στο εξώφυλλο, και η αλήθεια τού εξασφαλίζει μια αυθεντικότητα που δεν το παρασύρει σε άστοχους και ανούσιους μελοδραματισμούς.
Εξάλλου, σήμερα που το πολυτελές καβούκι του νεοέλληνα έχει ραγίσει και από μέσα ξεπετιέται για άλλη μια φορά ο ταπεινός, αδύναμος εαυτός του, το βιβλίο και η αλήθεια του είναι πιο επίκαιρα από ποτέ.
Το βιβλίο ωστόσο δεν αποτελεί την καταγραφή της ιστορίας συγκεκριμένων ανθρώπων. Μπορεί το έναυσμά του να ήταν ο ξενιτεμός της οικογένειας της ίδιας της συγγραφέως, όμως καταφέρνει να αντιπροσωπεύσει επαξίως όχι μόνο το βίωμα των οικείων της δημιουργού του, αλλά μιας ολόκληρης ελληνικής γενιάς με παράλληλες ζωές και πεπρωμένα.
Η δεύτερη σημαντική παρατήρηση είναι ότι το βιβλίο δεν αποτελεί ένα οδοιπορικό στο παρελθόν, αλλά ένα οδοιπορικό και στο παρόν και συνάμα μια πρόβλεψη δυστυχώς του μέλλοντος. Αναφερόμενο στη γενιά των γκάστερμπάιτερ μιας Ελλάδας που είχε οικονομικά καταρρεύσει, αποτελεί ένα αντικατόπτρισμα της Ελλάδας που σήμερα μεθοδεύεται από μια ανάλγητη ευρωπαϊκή και ίσως παγκόσμια πολιτική. Μπορεί ο Έλληνας σήμερα να μην φτιάχνει ένα υφασμάτινο μπογαλάκι με τα υπάρχοντά του αλλά να γεμίζει μια ακριβή επώνυμη βαλίτσα, κατάλοιπο από παλιούς καλούς καιρούς, για να ξενιτευτεί, μπορεί το skype και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο να διευκολύνουν την επικοινωνία με την εικόνα και τα λόγια από ψυχής των αγαπημένων που αφήνει πίσω, όμως η πίκρα της απόστασης, τα ξένα αρώματα τόπων και ανθρώπων που δυσκολεύονται να γίνουν δικά τους, παραμένουν ίδια και σκληραίνουν τις ψυχές, τις αναμνήσεις και τα πρόσωπα.
Το βιβλίο πραγματεύεται την ξενιτιά στη Γερμανία και μια περασμένη αλλά διόλου ξεχασμένη πάμπτωχη Ελλάδα του παρελθόντος, που σαν φάντασμα ρίχνει τη σκιά της βαριά και σήμερα πάνω μας. Υπενθυμίζει ότι η ιστορία έχει πάντοτε κυκλική τροχιά, κάνοντας κύκλους και επαναλήψεις γύρω απ’ τα ίδια ανθρώπινα λάθη και τις ίδιες αδηφάγες τακτικές και πολιτικές. Ο φτωχός εκπατρισμένος Έλληνας του τότε, συναντά τον απελπισμένο Έλληνα του τώρα και μαζί ανεβαίνουν στο τρένο, το αεροπλάνο ή το πλοίο της συμφοράς για να ανταμωθούν με μια ισχνή ελπίδα για τα παιδιά τους κάπου μακριά από δω, κάπου που το δάκρυ δεν θα προλαβαίνει να στεγνώνει.
Όχι, το βιβλίο δεν αποτελεί ένα μαχαίρι που σκάβει την παλιά και τη φρέσκια πληγή. Είναι ένα οδοιπορικό σε καταστάσεις και αλήθειες. Είναι σκληρά ρεαλιστικό με ένα αγκαθάκι λυρισμού μέσα στις λεπτομέρειες και στις αλήθειες των άψυχων πραγμάτων που μας πληγώνουν κρυφά κάθε φορά που τις θυμόμαστε.
Φερμένη από τον κόσμο του παιδικού βιβλίου στον κόσμο της λογοτεχνίας ενηλίκων, η Έλενα Αρτζανίδου φέρνει ένα φρέσκο αέρα στο ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Με δημοσιογραφική ματιά όπου πρέπει, με την ευαισθησία και την οξυδέρκεια που απαιτεί πάντα ο αναγνώστης – παιδί και με την ενήλικη εκείνη ματιά που κρύβει πάντα μέσα της την παιδική αθωότητα που κανείς ποτέ δεν καταφέρνει ν’ απαρνηθεί, η Έλενα είναι μαέστρος στη χρήση των αθώων πραγμάτων για την παραγωγή στοχασμού και συγκίνησης. Το ραγισμένο φλιτζάνι που οδηγεί στο ράγισμα της μνήμης, το τρένο που σηματοδοτεί την έναρξη ποικίλων πικρών συναισθημάτων, οι πατάτες που ως το κύριο γεύμα εκείνης της γενιάς, γίνεται σύμβολο της ανέχειας, τα δέματα με την αγάπη και το κατιτίς από υλική παρηγοριά, αποτελούν στο κείμενο της Έλενας «ομιλούντα πράγματα» που, δίχως φλυαρία αποτυπώνουν σκέψεις, νοσταλγία, απελπισία, φόβο για το άγνωστο, αποδεικνύοντας πως ο θεός των μικρών πραγμάτων είναι αυτός που κάνει τα μεγαλύτερα θαύματα.
Το πικρό χιούμορ που πότε πότε σπάζει την περιγραφή των πικρών αναμνήσεων, είναι επίσης ένα λειτουργικό υφολογικό στοιχείο που προσφέρει στον αναγνώστη αναπνοές και διαλείμματα πιο ανθρώπινης συναίσθησης του περιεχομένου του βιβλίου. Η γλώσσα είναι γρήγορη, καίρια, διόλου κουραστική, απηχώντας πως στόχος της Έλενας δεν είναι να αποδείξει τη συγγραφική της δεινότητα – αυτό εξάλλου το έχει ήδη πράξει – αλλά να μιλήσει με τις ψυχές και με τα μάτια των αναγνωστών της.
Τέλος, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ετούτο το οδοιπορικό ψυχής είναι ένα μυθιστόρημα με ύλη την ιστορία και την αλήθεια ή ένα ντοκουμέντο με υλικά στοιχεία γλυκόπικρου παραμυθιού, από εκείνα τα κλασικά του Άντερσεν που μας αρέσουν τόσο κι ας μας πονούν, θυμιζοντάς μας την ευάλωτη ανθρώπινη φύση μας και την κοινωνική αδικία που ελλοχεύει πίσω απ’ τα θέλω των δυνατών κάθε εποχής.
Με αυτά τα λίγα λόγια θα ήθελα να καλωσορίσω την Έλενα Αρτζανίδου στον χώρο της πεζογραφίας ενηλίκων, καθώς μου απέδειξε ότι μπορεί να μετουσιώσει την τεχνική του παιδικού βιβλίου στην ύλη εκείνη που απαιτείται για να σαγηνεύσει και το μυαλό των ενηλίκων, γεννώντας μου την απορία κατά πόσον εμείς, οι πεζογράφοι ενηλίκων έχουμε την ανάλογη αθωότητα και ευελιξία να γράψουμε τόσο καλά για τα παιδιά, όσο εκείνη με τη μία, κατάφερε να γράψει για τους μεγάλους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου